12 EYLÜL 1980 DARBESİ'NİN 44. YILDÖNÜMÜ

Bugün, 12 Eylül 1980 darbesinin 44. yıldönümü, darbenin yarattığı travmayı ve hukuksuzluğu anmak amacıyla yad ediliyor. Türkiye'nin demokratik yapısına büyük darbe vuran bu dönem, idamlar, kötü muameleler ve insan hakları ihlalleri ile hafızalarda yer edindi.

Darbe süreci, yaklaşık dört ay süren hazırlıkların ardından 11 Temmuz 1980'de ordu komutanlarına harekete geçme emri verilmesiyle başlamıştı. Ancak, Süleyman Demirel’in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz’da güvenoyu almasıyla darbeciler, planı ertelemek zorunda kaldı. 12 Eylül sabahı, Türkiye’nin demokratik yapısını sarsan plan uygulamaya kondu.

Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren önderliğindeki Milli Güvenlik Konseyi, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan darbeciler, tüm yetkileri ele geçirerek Anayasayı kaldırdı ve TBMM’yi lağvetti. Sıkıyönetim ilan edilerek sivil toplum kuruluşları hedef alındı, dernekler kapatıldı, siyasi partiler yasaklandı ve birçok siyasi figür sürgüne gönderildi.

12 Eylül dönemi, idamlar ve ağır insan hakları ihlalleriyle anıldı. 9 Ekim 1980’de, sol görüşlü Necdet Adalı ve ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu idam edildi. 17 yaşındaki Erdal Eren’in idam cezası da, Yargıtay tarafından iki kez iptal edilmesine rağmen, 13 Aralık 1980’de infaz edildi. Kenan Evren'in "Asmayalım da besleyelim mi?" ifadesi, bu dönemin insan hakları ihlalleri konusundaki kararlılığını simgeliyor.

Darbe döneminde 650 bin kişi gözaltına alındı, 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı ve 7 binden fazla kişi hakkında idam talep edildi. 517 kişi ölüm cezasına çarptırıldı ve 50 kişi idam edildi. Gazeteciler ve akademisyenler hedef alındı, kültür ve sanat alanında binlerce film yasaklandı.

1982'de yapılan "güdümlü" referandumla kabul edilen darbe anayasası, darbecilere ömür boyu dokunulmazlık sağladı. Ancak, 12 Eylül 2010'daki referandumla geçici 15. madde kaldırıldı ve darbecilerin yargılanması yolu açıldı. Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya hakkında başlatılan soruşturma, 2014’te ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarıyla sonuçlandı. Ancak, Evren ve Şahinkaya'nın 2015’teki ölümleri nedeniyle dava düştü.

Sonuç olarak, 12 Eylül 1980 darbesi, hem tarihsel hem de hukuki açıdan Türkiye'nin önemli kırılma noktalarından biri olarak kalmaya devam ediyor. Bugün, darbenin yarattığı travmalar ve insan hakları ihlallerinin anılması, adaletin tecellisi için süren mücadelenin bir parçası olarak değerlendiriliyor.